«Επεξεργασία υγρών βιομηχανικών αποβλήτων Ελαιοτριβείων, σφαγείων και βιομηχανίας γάλακτος.»

1         Εισαγωγή

Η ελαιοπαραγωγή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της αγροτικής οικονομίας για τη χώρα μας. Η Ελλάδα παράγει το 20% της Ευρωπαϊκής παραγωγής ελαιολάδου, γεγονός που την κατατάσσει στην τρίτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης των χωρών που παράγουν Ελαιόλαδο, (στις δυο πρώτες θέσεις βρίσκονται η Ισπανία, και η Ιταλία). Τα υγρά απόβλητα που προκύπτουν κατά την παραγωγή του ελαιολάδου συνήθως οδηγούνται ανεξέλεγκτα σε παρακείμενους στα ελαιοτριβεία υδατικούς αποδέκτες προκαλώντας σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα.

Σύμφωνα με την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία τα ζώα προκειμένου να οδηγηθούν προς κατανάλωση, η σφαγή τους θα πρέπει να έχει γίνεται σε χώρους εγκεκριμένων σφαγείων και να έχουν ελεγχθεί από τις αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες. Στην Ελλάδα λειτουργούν 125 νόμιμα σφαγεία. (Κόλλιας, 2011) Τα υγρά απόβλητα των σφαγείων επειδή περιέχουν και αίμα θα πρέπει υποχρεωτικά να επεξεργαστούν ώστε να αποφευχθούν πέραν τον περιβαλλοντικών κινδύνων και οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία.

Η γαλακτοβιομηχανία στη χώρα μας είναι μια σημαντική βιομηχανική παραγωγή τροφίμων. Το γάλα προέρχεται κυρίως από κτηνοτροφικές μονάδες που εκτρέφουν αγελάδες. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στη μείωση του μικροβιακού φορτίου τόσο κατά την παραγωγή από τα ζώα όσο και κατά την επεξεργασία του γάλακτος στη βιομηχανία.

Προκειμένου να προσδιοριστεί η μέθοδος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίδεται στον λόγο BOD/COD. Γενικά το COD είναι μεγαλύτερο του BOD γιατί οι περισσότερες ενώσεις οξειδώνονται χημικά απ ότι βιολογικά. Στα αστικά απόβλητα η τιμή του λόγου είναι BOD/COD =0,4-0,8. (Λυμπεράτος, 2003) .Στα υγρά βιομηχανικά απόβλητα όταν ο λόγος είναι πολύ μικρός (<0,5) αποτελεί ένδειξη παρουσίας μη βιοαποδομήσιμων οργανικών ενώσεων. Σε αυτή την περίπτωση η βιολογική επεξεργασία θα πρέπει να αποκλειστεί.

1         Υγρά Απόβλητα Ελαιοτριβείων

1.1       Ελαιοτριβεία στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα υπάρχουν 2.300 ελαιοτριβεία με εποχιακή λειτουργία από τον Οκτώβριο ως τον Μάρτιο. Στην Αχαΐα σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας του νομού, κατά την χρονική περίοδο Οκτωβρίου 2014 – Μαρτίου 2015 λειτούργησαν 93 ελαιοτριβεία.

Οι βασικοί τύποι Ελαιοτριβείων είναι

a.       Παραδοσιακά ελαιοτριβεία

b.      Ελαιοτριβεία τριών φάσεων

c.       Ελαιοτριβεία δύο φάσεων

Τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία στη χώρα μας τείνουν να εκλείψουν. Κατά την επεξεργασία του ελαιόκαρπου σε ελαιοτριβεία τριών φάσεων προκύπτουν τρία διαφορετικά προϊόντα: πρόκειται για το κύριο προϊόν, το λάδι, το υγρό απόβλητο, κατσίγαρος και το στερεό υπό- προϊόν ελαιοπυρήνας. Τα τριφασικά ελαιοτριβεία επιλέγονται όταν θέλουμε να καλύψουμε μεγάλες παραγωγικές ανάγκες.

Τα ελαιοτριβεία δύο φάσεων είναι αυτά που προκαλούν την μικρότερη περιβαλλοντική όχληση γιατί κατά την λειτουργία τους δεν απαιτείται η προσθήκη ζεστού νερού. Μειονέκτημα του είναι η αδυναμία επεξεργασίας του πυρήνα από τα πυρηνό-ελαιουργεία λόγω του υψηλού ποσοστού υγρασίας (60-70%). (Νταρακάς, 2006) Κατά την διεργασία εξόδου από τον διαχωριστή υπάρχουν δύο ρεύματα: ένα ρεύμα με το έλαιο και με μικρές ποσότητες στερεών προσμίξεων, και ένα ρεύμα σε παχύρευστη μορφή. (Σπυρόπουλος, 2012).

Σχήμα 1 (Μπλίκα, 2009; Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007)

1.1       Χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων

Πίνακας 1 (Kappelakis, et al., 2008)

Η επεξεργασία για την παραγωγή ελαιολάδου χαρακτηρίζεται από τη χρήση μεγάλης ποσότητας νερού. Τα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων (ΥΑΕ) είναι γνωστά ως απόνερα ή κατσίγαρος ή λιόζουμα. Περιέχουν μεγάλες ποσότητες από σάκχαρα, πρωτεΐνες, υπολείμματα λαδιού, φαινολικές ενώσεις, χρωστικές και αποτελούν σημαντικό παράγοντα ρύπανσης. Το χρώμα τους είναι σκούρο και παρουσιάζουν χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή. Η σύνθεσή τους δεν είναι σταθερή και επηρεάζεται από την ποικιλία της ελιάς τις καλλιεργητικές τεχνικές, τη γεωγραφική περιοχή παραγωγής, την χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, την ωριμότητα του καρπού. (Niaounakis, M. and Halvadakis, C. P., 2006)

Πίνακας 1 (Kappelakis, et al., 2008)

1.1       Επεξεργασία υγρών αποβλήτων

Για την επεξεργασία των ΥΑΕ εφαρμόζονται μηχανικές, βιολογικές και φυσικοχημικές μέθοδοι οι οποίες αποτυπώνονται σχηματικά στο Γράφημα 1.. Οι περισσότερες μονάδες στην Ελλάδα διάθεταν τα απόβλητα σε παρακείμενα ρέματα ή στις δημοτικές εγκαταστάσεις βιολογικών καθαρισμών. Οι αυστηρές ποινές που επιβάλει η Κοινοτική και Κοινοτική Νομοθεσία, έχει στρέψει την προσοχή των ιδιοκτητών μονάδων στην εξεύρεση λύσεων στην διαχείριση των ΥΑΕ

Μηχανικές μέθοδοι επεξεργασίας: Περιλαμβάνουν απλές εγκαταστάσεις σχετικά μικρού κόστους.

Με τη Φυγοκέντριση των ΥΑΕ διαχωρίζονται σε τρείς φάσεις. Κατά την διήθηση με την βοήθεια πορώδους υλικού συγκρατούνται τα στερεά και επιτρέπει τη διέλευση της στερεής φάσης. Η επίπλευση χρησιμοποιείται για τον διαχωρισμό των αιωρούμενων στερεών. Η εξάτμιση γίνεται συνήθως σε ανοικτές λίμνες και απαιτεί μεγάλες εκτάσεις. Προκαλεί προβλήματα από την δυσοσμία και την συγκέντρωση εντόμων. Παράγει λάσπη που εναποτίθεται είτε σε ΧΥΤΑ είτε σε χώρους της εγκατάστασης. Η καθίζηση είναι η διεργασία απομάκρυνσης των στερεών που τα μόρια τους έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα από το νερό. Ενώ η απολίπωση πραγματοποιείται πριν από την επεξεργασία στον βιολογικό καθαρισμό. (Πελετρίδου , 2012)

Βιολογικές μέθοδοι επεξεργασίας: Βασίζονται στην χρήση μικροοργανισμών:

Η διαδικασία της αερόβιας επεξεργασίας λαμβάνει χώρα σε βιοαντιδραστήρες παρουσία μικροοργανισμών, οξυγόνου και δίνουν τελικά προϊόντα μετά την αποδόμηση του οργανικού φορτίου CO_2, H₂O, N_2. Η αναερόβια επεξεργασία πραγματοποιείται απουσία Οξυγόνου και παράγει CH₄ , CO_2, .Παρά το γεγονός ότι και οι δύο μέθοδοι παρουσιάζουν αποτελεσματική απομάκρυνση του οργανικού φορτίου, το κόστος της επένδυσης στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι αποτρεπτικό. Η  Μέθοδος Ενεργού Ιλύος χρησιμοποιείται για απόβλητα με BOD₅ < 20.000-35.000 mg/L. Κατά τη διαδικασία των βιοφίλτρων το φίλτρο λειτουργεί και ως μέσω παροχής τροφής στους μικροοργανισμούς Με τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται απομάκρυνση των στερεών κατά 95% και του διαλυμένου οργανικού φορτίου κατά 80%. (Πελετρίδου , 2012)

Φυσικοχημικές μέθοδοι επεξεργασίας: Είναι συνδυασμός φυσικών και χημικών μεθόδων:

Η εξάτμιση/απόσταξη προκαλεί συμπύκνωση του οργανικού και ανόργανου περιεχομένου των ΥΑΕ και παράγουν VOC_s  και «μελάσα» ή «πάστα». Ως μειονέκτημα της μεθόδου είναι η τελική διάθεση των προϊόντων. Η Αποτέφρωση είναι αποτελεσματική μέθοδος άλλα ιδιαίτερα δαπανηρή. Παράγει απαέρια γι αυτό απαιτούνται φίλτρα συγκράτησης τους. Διαχωρισμός με μεμβράνες. βασίζεται στην διήθηση από ημιπερατές η πορώδεις μεμβράνες υπό πίεση. Η μέθοδος δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε απόβλητα υψηλού ρυπαντικού φορτίου. Η οξείδωση/αναγωγή χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση τοξικών ουσιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η οξείδωση Fenton όπου έχουμε κοινή δράση H₂O₂ και FeSO_4. Παρουσιάζει δυσκολίες όταν έχουμε απόβλητα  με υψηλό φαινολικό φορτίο, ενώ απαιτεί την δημιουργία βέλτιστων συνθηκών θερμοκρασίας και PH. Η προσρόφηση πραγματοποιείται σε ενεργό άνθρακα για την απομάκρυνση των χρωστικών ουσιών. Κατά την κροκίδωση/καθίζηση με την προσθήκη ενός χημικού παράγοντα επιτυγχάνεται συσσωμάτωση των σωματιδίων που απομακρύνονται με τη μορφή ιζήματος.

            Τα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων παρουσιάζουν αυξημένη συγκέντρωση σε θρεπτικά συστατικά και κυρίως υπερισχύει το κάλιο (Κ). Πολλές φορές επιλέγεται η εφαρμογή τους για την κάλυψη των θρεπτικών αναγκών των καλλιεργειών.  Συνήθως διατίθενται στα φυτά με στάγδην άρδευση και παράλληλα καλύπτουν και μέρος των αρδευτικών τους αναγκών. Οι δοσολογία  επεξεργασμένου αποβλήτου και η επί πλέον ποσότητα νερού που απαιτείται καθορίζονται από την εποχή, το κλίμα, το είδος του φυτού, το βάθος του ριζικού συστήματος. (Γεωργακάκης, 2003)

1         Υγρά Απόβλητα σφαγείων

Τα ζώα από τον στάβλο προσωρινής αναμονής οδηγούνται στο χώρο αναισθητοποίησης, όπου αναισθητοποιούνται είτε με CO₂ είτε με ηλεκτροσόκ και σφάζονται. Τα σφάγια αναρτώνται σε εναέρια τροχιά και στραγγίζουν από το αίμα. Στη Συνέχεια το σφάγιο οδηγείται  στη δεξαμενή πλυσίματος και ζεματίσματος. Στη συνέχεια αφαιρείται το τρίχωμα με καψάλισμα (στους χοίρους) ή με εκδορά στα μοσχάρια και αμνοερίφια. Στο επόμενο στάδιο αφαιρούνται, μάτια, αυτιά και τα εντόσθια που οδηγούνται στους κτηνιάτρους για κρεοσκόπηση. Στη συνέχεια σχίζονται στα δύο, επιθεωρούνται από τους κτηνιάτρους και οδηγούνται στους ψυκτικούς θαλάμους.

Τα βασικά στάδια των διεργασιών σφαγής παρουσιάζονται στην Εικόνα 1

Εικόνα 1  Στάδια Γραμμής Σφαγής (Κόλλιας, 2011)

1.1       Χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων

Τα υγρά απόβλητα των σφαγείων προκύπτουν από το νερό που χρησιμοποιείται για το πλύσιμο των σφαγίων, των εγκαταστάσεων, το πλύσιμο των φορτηγών μεταφοράς, τον καθαρισμό του στάβλου αναμονής, τα απόνερα ψύξης των συμπυκνωτών και των ψυκτικών μηχανών, της απώλειες αίματος κατά τη σφαγή και αποστράγγιση των ζώων.

Το αίμα θεωρείται το σημαντικότερα κλάσμα των υγρών αποβλήτων καθώς παρουσιάζει υψηλό ρυπαντικό φορτίο. Το COD του αίματος που προέρχεται από σφαγείο κυμαίνεται περίπου στα 400gr/lt  ενώ το BOD₅ είναι περίπου 200 gr/lt .Για το λόγο αυτό είναι σκόπιμο το αίμα να συλλέγεται με ξεχωριστή διαδικασία σε ανοξείδωτες δεξαμενές, ώστε να αποφεύγεται η ανάμειξη του με τα υπόλοιπα υγρά απόβλητα, και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να διοχετεύεται στο αποχετευτικό δίκτυο.

Σύμφωνα με τον Κανονισμό (1069/ΕΚ, 2009) , ανάλογα με την επικινδυνότητα που παρουσιάζει για τη δημόσια υγεία και την υγεία των ζώων, το αίμα κατατάσσεται στις κατηγορίες 1,2,3, με πιο επικίνδυνα αυτά της κατηγορίας 1.

Ο όγκος των υγρών αποβλήτων υπολογίζεται σε 7-9m³/tn ζώντος βάρους, και χαρακτηρίζονται από μεγάλο όγκο και υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων, οργανικού άνθρακα, αιωρούμενων στερεών, παθογόνων μικροοργανισμών, αζώτου, αμμωνίας φωσφόρου , λιπών και ελαιών. (Νταρακάς, 2006)

Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται ενδεικτικά οι τιμές των χαρακτηριστικών υγρών αποβλήτων.

Πίνακας 2  Χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων σφαγείου (Κόλλιας, 2011)

Οι μέσες τιμές BOD₅ κυμαίνονται για τους χοίρους βάρους 90κιλών σε 1,25 Kg ανά ζώο, για βοοειδή 250 κιλών η μέσες τιμές BOD₅ κυμαίνονται σε 3 Kg ανά ζώο. Για τα σφαγεία πτηνοτροφιών ο όγκος των αποβλήτων αντιστοιχεί σε 22,5 l/πτηνό, ενώ οι μέσες τιμές BOD₅ κυμαίνονται σε15,03 gr/πτηνό.

1.1       Επεξεργασία υγρών αποβλήτων

Από τη μεγάλη τιμή της σχέσης BOD₅/COD καταλήγουμε ότι κύρια επιλογή επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων του σφαγείου αποτελεί ο βιολογικός καθαρισμός με πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια επεξεργασία. Επειδή το αίμα αποτελεί το σημαντικότερο και το πιο επικίνδυνο κλάσμα των υγρών αποβλήτων, πριν οδηγηθεί στο βιολογικό καθαρισμό θα πρέπει να υποστεί αδρανοποίηση μέσω του Κροκιδωτή.

Κροκιδωτής – Αδρανοποιητής αίματος: Ο Κροκιδωτής αποτελεί παραλλαγή της μονάδας θερμικής αδρανοποίησης των στερεών αποβλήτων του σφαγείου. Αποτελείται από ανοξείδωτο δοχείο συλλογής του αίματος κατά τη σφαγή και από κυλινδρικό διαχωριστήρα. Η διαδικασία επεξεργασίας διαρκεί 2,5 ώρες και προκύπτουν δύο κλάσματα, το στερεό και υγρό. Το στερεό κλάσμα οδηγείται σε περεταίρω επεξεργασία ώστε σε πολλές περιπτώσεις αξιοποιείται στην παραγωγή αλλαντικών. Το υγρό κλάσμα οδηγείται στον βιολογικό καθαρισμό της μονάδας. (Κόλλιας, 2011)

Πρωτοβάθμια επεξεργασία: Αρχικά τα απόβλητα διέρχονται από εσχάρες η κόσκινα για την συγκράτηση των αιωρούμενων σωματιδίων (τρίχες, φτερά, λίπη, ζωικά υποπροϊόντα, κομμάτια ιστών, κλπ). Στη συνέχεια τα απόβλητα οδηγούνται στη δεξαμενή πρωτοβάθμιας επεξεργασίας, όπου σε συνθήκες ηρεμίας καθιζάνουν τα στερεά που δεν συγκρατήθηκαν κατά την εσχάρωση. Ακολουθεί το σύστημα επίπλευσης για την απομάκρυνση των λιπών και ελαίων. Στόχος της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας είναι η μείωση του οργανικού φορτίου.

Δευτεροβάθμια επεξεργασία: Σε αυτό το στάδιο πραγματοποιείται η απομάκρυνση των διαλυμένων οργανικών ουσιών και των παθογόνων μικροοργανισμών με βιολογικά μέσα. Η λειτουργία της βασίζεται στην ανάπτυξη μικροοργανισμών που σε αναερόβιες ή αερόβιες συνθήκες αποδομούν τις οργανικές ουσίες.

Οι αερόβιες μέθοδοι επεξεργασίας είναι:  

Αερόβιες Τεχνικές Λίμνες. Είναι χωμάτινες δεξαμενές μικρού βάθους, μειονέκτημά τους είναι η ανάπτυξη φυκιών που δυσχεραίνουν την απομάκρυνση των αιωρούμενων σωματιδίων.

Η Διεργασία Ενεργού Ιλύος. Τα υγρά απόβλητα διέρχονται από τη δεξαμενή αερισμού και στη συνέχεια από τη δεξαμενή δευτεροβάθμιας καθίζησης.

Εικόνα 2 Διεργασία Ενεργού Ιλύος (Κόλλιας, 2011)

Βιοαντιδραστήρες SBR: Είναι παρόμοια διεργασία με αυτή της Ενεργού ιλύος μόνο που δεν απαιτείται ξεχωριστή δεξαμενή καθίζησης.

Βιοφίλτρα – Χαλκοδιυλιστήρια: Αποτελούνται από κυλινδρική δεξαμενή βάθους 4-12 μέτρα με πληρωτικό υλικό πάνω στο οποίο είναι προσκολλημένοι οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούνται για την αποδόμηση των οργανικών ουσιών.

Αναερόβιες μέθοδοι επεξεργασίας. Τα υγρά απόβλητα σφαγείων επειδή περιέχουν υψηλό οργανικό φορτίο, είναι κατάλληλα για αναερόβια επεξεργασία.

Αναερόβιες Τεχνικές Λίμνες: Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στις ΗΠΑ και Αυστραλία. Παρουσιάζει μικρό λειτουργικό κόστος αλλά απαιτεί μεγάλες εκτάσεις.

Αναερόβιοι Βιοαντιδρστήρες: Είναι η δημοφιλέστερη μέθοδος στην Ευρώπη. Παρουσιάζει περιορισμένες εκπομπές οσμών, απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και δεν χρειάζεται μεγάλους χώρους για την εγκατάστασή της. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική μέθοδος σε σχέση με το χρόνο και τη μείωση του οργανικού φορτίου.

Αναερόβιοι βιοαντιδραστήρες UASB: Τα απόβλητα εισέρχονται από τον πυθμένα του αντιδραστήρα, διέρχονται από συμπαγές στρώμα ενεργού ιλύος και εξέρχονται από το ανώτερο τμήμα του αντιδραστήρα.

Τριτοβάθμια Επεξεργασία: Η τριτοβάθμια επεξεργασία παρουσιάζει υψηλό κόστος γι αυτό το λόγο στη χώρα μας δεν χρησιμοποιείται. Κατά την Τριτοβάθμια επεξεργασία απομακρύνονται τα θρεπτικά συστατικά , φώσφορος, άζωτο και οι χρωστικές. Χρησιμοποιούνται αμμόφιλτρα ή διήθηση με ενεργό άνθρακα για την απομάκρυνση των οσμών. (Κόλλιας, 2011), (Νταρακάς, 2006) , (Λυμπεράτος, 2003).

1         Υγρά Απόβλητα βιομηχανίας γάλακτος

 Εικόνα 3 Διάγραμμα ροής Γαλακτοβιομηχανίας (Γεωργιοπούλου, 2007)

Στην Ελλάδα παράγονται διάφορα είδη γάλακτος όπως παστεριωμένο (πλήρες, ελαφρύ, μακράς διαρκείας), σοκολατούχο, εβαπορέ, βρεφικό γάλα, γάλα σκόνης, συμπυκνωμένο.

Εικόνα 3 Διάγραμμα ροής Γαλακτοβιομηχανίας (Γεωργιοπούλου, 2007)

1.1       Χαρακτηριστικά των υγρών αποβλήτων

Οι γαλακτοβιομηχανίες έχουν ανάγκη από την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού που χρησιμοποιείται στο πλύσιμο των δεξαμενών αποθήκευσης, για τον καθαρισμό των βυτιοφόρων, των δοχείων μεταφοράς και των εγκαταστάσεων. Τα υγρά απόβλητα από τις βιομηχανίες γάλακτος επί πλέον προκύπτουν, από διαρροές των δεξαμενών και των σωληνώσεων, την κακή συντήρηση και λειτουργία των μηχανών επεξεργασίας του, από την απόρριψη παραπροϊόντων του τυρόγαλο – βούτυρο και καταστραμμένου προϊόντος, από την χρήση απορρυπαντικών καθαρισμού, από τα λιπαντικά του μηχανολογικού εξοπλισμού. Το σημαντικότερο όμως ρυπαντικό φορτίο προέρχεται από το τυρόγαλο.

Εικόνα 4  Χαρακτηριστικά υγρών αποβλήτων γαλακτοβιομηχανίας (Γεωργιοπούλου, 2007)

1.1       Επεξεργασία υγρών αποβλήτων

Τα υγρά απόβλητα των γαλακτοβιμηχανιών παρουσιάζουν υψηλό ρυπαντικό φορτίο.

Πριν την επιλογή της κατάλληλης μεθόδου εφαρμόζονται συνεχείς μετρήσεις ποιοτικού και ποσοτικού ελέγχου.

Η συχνότερα χρησιμοποιούμενη μέθοδος είναι της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας στη συνέχεια χρήση της μεθόδου Ενεργού ιλύος με τέλος χλωρίωση που περιγράφεται σχηματικά στο παραπάνω σχήμα. Επίσης ως εναλλακτική μέθοδος χρησιμοποιείται το σύστημα διαλυμένου αέρα με ρύθμιση του ΡΗ.

1         Βιβλιογραφία

1069/ΕΚ, 2009. περί υγειονομικών κανόνων για ζωικά υποπροϊόντα και παράγωγα προϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 (κανονισμός για τα ζωικά υποπροϊόντα). Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 14 11, p. 33.

Kappelakis, E. I., Tsagarakis, P. K. & Crowther, C. J., 2008. Olive oil history, production and by-product management. Environmental Science Biotechnology,7, pp. 1-26.

Niaounakis, M. and Halvadakis, C. P., 2006. Olive processing waste management: Literature Review and Patent Survey. Waste management series 5, Second edition, Elsevier..

Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007. Οι ελληνικές προτάσεις για τις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές παραγωγή & μεταποίηση μετάλλων, Αθήνα: ΥΠΕΧΩΔΕ.

Γεωργακάκης, Δ., 2003. Διαχείριση Υγρών Αποβλήτων, Τόμος Γ, Υγρά Γεωργικά Απόβλητα.. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Γεωργιοπούλου, Μ., 2007. Διδακτορική Εργασία: Ανάπτυξη μεθόδων για την επιλογή της καλύτερης διαθέσιμης τεχνολογίας για την επεξεργασία υγρών βιομηχανικών αποβλήτων, Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Χημικών Μηχανικών .

Κόλλιας, Β., 2011. Διπλωματική Εργασία : Διαχείριση Αποβλήτων Σφαγείων. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο επιμ. Πάτρα: ΕΑΠ, μεταπτυχιακό τμήμα: Διαχείριση Αποβλήτων.

Λυμπεράτος, Γ., 2003. Διαχείριση Υγρών Αποβλήτων Τόμος Α΄ Αστικά Λύματα.. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Μπλίκα, Π., 2009. Διδακτορική Διατριβή: ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΈΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟΥ. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών, τμήμα Χημικών Μηχανικών.

Νταρακάς, Ε., 2006. Επεξεργασία Βιομηχανικών Αποβλήτων. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Τομέας Υδραυλικής & Τεχνικής Περιβάλλοντος.

Πελετρίδου , Α., 2012. Διπλωματική Εργασία : Χημική Επεξεργασία Υγρών Αποβλήτων Ελαιοτριβείων, Πάτρα: Ελληνική Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Τμήμα Διαχείρισης Αποβλήτων.

Πούλιου, Γ., 2011. Διπλωματική Εργασία: ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ, Πάτρα: ΕΑΠ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ.

Σπυρόπουλος, Γ., 2012. Διπλωματική διατριβή: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΥ ΤΑΧΥΡΥΘΜΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟΥ. Πάτρα: ΕΑΠ, Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Εργων Υποδομής.